TTIP: Kansen of klappen voor het MKB?

Zodat EU-handelscommissaris Malmström kan beweren dat TTIP niet alleen een ‘groot potentieel’ biedt voor grote internationaal opererende ondernemingen, maar vooral ook voor het MKB als de ruggengraat van de Europese economie, zegt EU-handelscommissaris Malmström. Maar de Europese Commissie goochelt met surveys en cijfers. VNO-NCW en MKB-Nederland zouden moeten waarschuwen voor de risico’s.

Het Europese MKB ziet TTIP als een grote kans. Dat concludeert de Europese Commissie op basis van eigen onderzoek,¹ waarmee men het draagvlak voor TTIP wil vergroten. Maar op het rapport is grote kritiek.²

De Europese Commissie baseert zich op een survey onder 869 deelnemende bedrijven, die zich zelf hebben aangemeld. Het gaat dus niet om een representatieve steekproef. De data gaan vooral data van MKB-bedrijven die al exporteren naar de VS of plannen in die richting hebben.

Maar in de EU exporteert maar een kleine 150.000 bedrijven rechtstreeks naar de VS. Dat is minder dan 1% van de meer dan 20 miljoen Europese MKB-bedrijven. Het grote belang van het MKB dat de EU signaleert is dus bij voorbaat nogal overtrokken. Het rapport kijkt bovendien exclusief naar de handelsbarrières die het exporterend MKB ervaart. TTIP neemt die weg en heeft dus een positief effect. De Europese Commissie kijkt niet naar de risico’s van TTIP voor het MKB op de binnenlandse markt. De uitwerking die regelgevende samenwerking, verscherpte importconcurrentie, handelsverschuivingen en ISDS op het MKB zullen hebben wordt niet meegewogen. Het MKB dat zich richt op lokale en regionale markten zal naar het zich laat aanzien ernstig te leiden krijgen onder goedkope importen uit de VS. Concurrentie uit de VS die het MKB onderuit haalt kan potentieel grote gevolgen hebben voor de werkgelegenheid in de EU.

Kritische koepels van het MKB in verschillende Europese landen vrezen dat kleine en middelgrote bedrijven onder TTIP uit de markt gedrukt zullen worden door verscherpte concurrentie van grote multinationals. Dat is ook de belangrijkste zorg van bijvoorbeeld de Belgische middenstandsorganisatie UCM en ondernemersorganisatie NSZ.³ Ook het Duitse Bundesverband Mittelständische Wirtschaft (BVMW) dat meer dan 270.000 Duitse MKB-bedrijven vertegenwoordigt, is kritisch. Net als de European Association of Craft, Small & Medium-sized Enterprises (UEAPME), belangenorganisatie voor ruim 12 miljoen MKB-bedrijven in heel Europa. In Oostenrijk loopt zelfs een petitie van het MKB die duidelijk moet maken dat men het optimisme van de Europese Commissie over de voordelen van TTIP voor het MKB niet deelt.⁴

Zowel de BVMW als UEAPME waarschuwen voor de dominantie van de belangen van grote exportbedrijven in de TTIP-onderhandelingen. UEAPME wil dat er veel beter wordt gekeken naar de belangen van het niet-exporterend MKB in relatie tot de TTIP-onderhandelingen.⁵ De meeste MKB-bedrijven in Europa exporteren niet, en al helemaal niet naar Amerika. Als zij zich al op de exportmarkt begeven, gaat het vooral om handel binnen de EU. Het is juist de intra-Europese handel die flink onder druk komt te staan door TTIP. De handel met de VS zal toenemen, ten koste van de Europese handel. Sommige studies vrezen voor een verschuiving van wel 30 procent. Overigens vreest ook het MKB buiten Europa voor verlies aan marktaandeel als gevolg van handelsverschuivingen onder TTIP.⁶

Verdringing dreigt omdat producten in de VS vaak aan veel minder hoge eisen hoeven te voldoen dan in de EU, waardoor ze goedkoper kunnen worden geproduceerd en aangeboden. Goedkope importen uit de VS kunnen dan gemakkelijk inbreken op het marktaandeel van Europese MKB-bedrijven wat tot een golf van faillissementen kan leiden. Een ander risico voor het MKB en de miljoenen banen die het MKB genereert is dat sterkere investeringsbescherming in TTIP ertoe kan leiden dat grote Europese bedrijven hun arbeidsintensieve productie verplaatsen naar de VS waar de arbeidskosten lager en de arbeidsnormen minder streng zijn. Met grote gevolgen, niet alleen voor de Europese werknemers van deze bedrijven, maar ook voor hun toeleveranciers die dan kopje-onder gaan. Impact studies, ook die uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie zelf, becijferen dat 680.000 – 1,3 miljoen mensen als gevolg van TTIP hun baan zullen verliezen. Het zullen vooral bij de 20 miljoen MKB-bedrijven in de EU zijn waar de klappen gaan vallen. Het MKB is in Europa goed voor 57 procent van alle toegevoegde waarde en verschaft werk aan 66,5 procent van alle werknemers in de EU. Als het gaat om het scheppen van nieuwe banen, dan is het MKB met 85 procent dé grote aanjager van de werkgelegenheid in de EU.

TTIP wil nadrukkelijk ook de markt voor overheidsaanbestedingen liberaliseren. Daarmee staat TTIP lokaal inkoopbeleid in de weg. Veel gemeenten en lokale overheden in Europa gebruiken hun aanbestedingsbeleid om de lokale economie te stimuleren door goederen en diensten te betrekken van lokale bedrijven en lokale werkgelegenheid te stimuleren. Dit beleid zou onder TTIP onder druk komen te staan omdat het handelsbarrières zou opwerpen en lokale bedrijven een oneigenlijk voordeel zou verschaffen t.o.v. buitenlandse aanbieders.⁷ Het idee dat lokaal aanbestedingsbeleid, vaak gericht op bedrijven met minder dan 10 werknemers, deze een oneigenlijk concurrentievoordeel zou geven t.o.v. multinationale ondernemingen met hun enorme schaalvoordelen is ronduit idioot. Ook op dit vlak vormt TTIP een rechtstreekse bedreiging voor het marktaandeel van het MKB.

De impacts van hoge ISDS-claims op de staatskas en de beleidsruimte van de overheid zijn een ander punt van zorg. TTIP zet vooral in op het dereguleren van markten ten gunste van exportbedrijven en buitenlandse investeerders. Maar veel van de bestaande marktregulering is juist in het belang van kleinere, nationaal opererende bedrijven. Onder TTIP kunnen ruim 50.000 Amerikaanse bedrijven straks aanspraak maken op ISDS.

Het Duitse BVMW maakt zich daarnaast ook grote zorgen over uitholling van consumentenbescherming en druk op het voorzorgsbeginsel van de EU.⁸ In de EU mogen producten pas op de markt worden gebracht als duidelijk is dat ze niet schadelijk zijn. Dat uitzoeken kost tijd. In de VS mogen producten veel sneller de markt op. Het Amerikaanse systeem werkt met compensatie achteraf mocht een product onverhoopt schadelijk blijken. Nu moet Amerikaanse import nog aan Europese eisen voldoen. Als minder streng gekeurde Amerikaanse producten onder TTIP zo de Europese markt op mogen, geeft dit Amerikaanse bedrijven een oneigenlijk concurrentievoordeel. Mario Ohoven van de BVMW waarschuwt: Het voorzorgbeginsel betekent dat producten hier met vertraging op de markt gebracht worden in vergelijking met de Amerikaanse concurrent. Het systeem in de VS geeft bij nadelige effecten financiële bescherming achteraf. Maar tegen die tijd is de concurrentie al van de markt verdreven.

Waar het MKB in andere landen kritisch is, dragen VNO-NCW en MKB-Nederland een krachtige pro-TTIP boodschap uit.⁹ Het is een raadsel waarom zij hun achterban, die in meerderheid niet naar de VS exporteert en ook geen plannen in die richting koestert, niet waarschuwen voor de grote en reële risico’s van TTIP op hun thuismarkt.