၂၀၂၀ ေရြးေကာက္ပြဲ - ဒီတစ္ခါလည္း အနိုင္ရသူ အကုန္ယူေၾကးပဲလား လဖိုင္ဆိုင္းေရာ္

ကၽြန္မတို႔ သိၾကတဲ့အတိုင္း ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံကို အတူတကြ ထူေထာင္ခဲ့ၾကေသာ အျခားတိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုမ်ားႏွင့္ ယွဥ္လၽွင္ ဗမာလူမ်ိဳးစုဟာ လူမ်ားစု ျဖစ္ပါသည္။ ယေန႔တြင္ ကခ်င္၊ ကယား၊ ကရင္၊ ခ်င္း၊ မြန္၊ ရခိုင္ ႏွင့္ ရွမ္း ျပည္နယ္ခုနစ္ခုက ဗမာမဟုတ္ေသာ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုမ်ားကို ကိုယ္စားျပဳထားသည္။ ဤလူမ်ိဳးစုအားလုံးသည္ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္တြင္ ၿဗိတိသၽွထံမွ လြတ္လပ္ေရးရေအာင္ တဟုန္ထိုးႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကသည္။ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလတြင္ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ေသာ ပင္လုံစာခ်ဳပ္တြင္ တန္းတူညီမၽွမႈႏွင့္ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရွိမႈ အေျခခံသေဘာတရားမ်ားကို ထည့္သြင္းခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ လြတ္လပ္ေရးအႀကိဳကာလမွာ ကၽြန္မတို႔ ျမန္မာျပည္၏ အနာဂတ္အတြက္ေသခ်ာေရရာမႈမရွိေသးသည့္ အခ်ိန္ျဖစ္သလို ႀကီးမားေသာ ေမၽွာ္လင့္ခ်က္ေရာင္နီသန္းခ်ိန္လည္း ျဖစ္သည္။

ျပည္ေထာင္စု၏ အေျခခံအုတ္ျမစ္အျဖစ္ ရည္ရြယ္ခဲ့ေသာ တန္းတူညီမၽွဆက္ဆံေရးမူဝါဒကို မည္သည့္အစိုးရကမွ မက်င့္သုံးခဲ့သည္မွာ ဝမ္းနည္းဖြယ္ျဖစ္သည္။ ပင္လုံစာခ်ဳပ္၏ကတိကဝတ္မ်ားကို လြယ္လြယ္ႏွင့္ ေမ့ပစ္ခဲ့ၾကသည္။ ေရွ႕မတိုးသာ ေနာက္မဆုတ္သာ နိုင္ငံေရးအက်ပ္အတည္းမ်ားကို ေခတ္အဆက္ဆက္ အစိုးရတိုင္းက ရင္ဆိုင္ခဲ့ရၿပီး ယေန႔ခ်ိန္အထိ ၿငိမ္ခ်မ္းေရး မေဖာ္ေဆာင္နိုင္ေသာ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡမ်ား ရွိေနဆဲ ျဖစ္သည္။ ယေန႔ေခတ္အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလတြင္ ၂၀၁၅ တစ္နိုင္ငံလုံး ပစ္ခတ္တိုက္ခိုက္မႈ ရပ္စဲေရးသေဘာတူစာခ်ဳပ္ႏွင့္ ၂၀၁၆ တြင္ စတင္ခဲ့ေသာ ၂၁ ရာစု ပင္လုံညီလာခံ တြင္ နိုင္ငံေရး ေမၽွာ္လင့္ခ်က္မ်ားကို ပုံေအာခဲ့ၾကသူမ်ားလည္း ရွိသည္။  သို႔ေသာ္ ထိုစာခ်ဳပ္ႏွင့္ ညီလာခံ ႏွစ္ခုစလုံးမွာ ေျပာင္းလဲမႈကို ေဖာ္ေဆာင္နိုင္သည့္ နိုင္ငံေရးကုပ္အားမရွိျခင္းေၾကာင့္ ေျပာင္းလဲမႈလုပ္ငန္းစဥ္မ်ားကို ထိေရာက္စြာ အေကာင္အထည္မေဖာ္နိုင္ခဲ့ေပ။ 

၂၀၂၀ အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲကို နိုဝင္ဘာလတြင္ က်င္းပေတာ့မည္ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးလုပ္ငန္းစဥ္ မေအာင္ျမင္ေသာေၾကာင့္ လက္ရွိနိုင္ငံေရးစနစ္ျဖင့္ က်င္းပေသာ ေရြးေကာက္ပြဲမွ တန္းတူညီမၽွမႈကို မေဖာ္ေဆာင္နိုင္မည့္အျပင္ နိုင္ငံေတာ္က်ရႈံးျခင္း၏ လကၡဏာရပ္မ်ားျဖစ္ေသာ မညီမၽွမႈႏွင့္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုမ်ားကို ခ်န္လွပ္ထားခံရမႈမ်ား ပိုမို၍ အျမစ္တြယ္လာနိုင္မည္လား ဟု ေမးခြန္းထုတ္စရာ ျဖစ္ေနသည္။ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ အမ်ိဳးသားျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ား ေအာင္ျမင္ဖို႔ အေရးတႀကီး လိုအပ္ေနသည္။ ကိုဗစ္-၁၉ ပ်ံ႕ႏွံ့ေနဆဲ၊ စစ္ေရးပဋိပကၡမ်ားႏွင့္ အရပ္သားမ်ား ေနရပ္စြန႔္ခြာေရြ႕ေျပာင္းရျခင္းမ်ား ဆက္လက္ျဖစ္ပြားေနဆဲ အေျခအေနမ်ားေၾကာင့္ ျမန္မာတစ္နိုင္ငံလုံးရွိ ရပ္ေက်းလူ႔အဖြဲ႕အစည္းမ်ားအားလုံး အခက္အခဲ အၾကပ္အတည္းမ်ားႏွင့္ ရင္ဆိုင္ေနၾကရသည္။ 

အႀကီးမားဆုံးစိန္ေခၚမႈမွာ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ပင္ျဖစ္သည္။ ၂၀၀၈ အေျခခံဉပေဒသည္ အမ်ိဳးသားလႊတ္ေတာ္ႏွင့္ ျပည္နယ္ႏွင့္တိုင္းေဒသႀကီးလႊတ္ေတာ္မ်ားထဲတြင္ပါ အရပ္သားပါဝင္မႈ တင္းျပည့္က်ပ္ျပည့္မရနိုင္ေသာ ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို ေဖာ္ေဆာင္ေနသည္။​ သို႔ေသာ္လည္း အနိုင္ရသူ အကုန္ယူ မဲေပးစနစ္ (first-past-the-post) မွာေငြေၾကးေတာင့္တင္းေသာ ပါတီႀကီးမ်ားကို အမ်ိဳးသားလႊတ္ေတာ္ႏွင့္ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ထဲတြင္သာမက တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္ လႊတ္ေတာ္မ်ားထဲတြင္ပါ အသာေပးထားသည္။ “အမ်ိဳးသား”ပါတီႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ (NLD) ႏွင့္ ျပည္ေထာင္စုႀကံ့ခိုင္ေရးႏွင့္ ဖြံ့ၿဖိဳးေရး (ျပည္ခိုင္ၿဖိဳး) ပါတီမ်ားမွာ ေထာင္ခ်ီေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားေမြးထုတ္၍ တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ားတြင္ ေဒသခံတိုင္းရင္းသားပါတီမ်ားႏွင့္ ယွဥ္ၿပိဳင္မဲဆြယ္စည္း႐ုံးေနၾကသည္။ တိုင္ရင္းသားမ်ားႏွင့္ တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ားကို ကိုယ္စားျပဳေသာ ပါတီငယ္ေလးမ်ားမွာ ေငြေၾကးမျပည့္စုံေသာေၾကာင့္ “အမ်ိဳးသား”ပါတီႀကီးမ်ားေလာက္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ား မေမြးထုတ္နိုင္ေပ။ 

ထို႔အျပင္ စစ္ဖက္-အရပ္ဖက္ ႏွစ္မ်ိဳးစပ္ ၂၀၀၈ အေျခခံဉပေဒက ေဒသခံတိုင္းရင္းသားမ်ား ဒီမိုကေရစီအခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ ေဝးကြာေအာင္ ကန႔္သတ္ထားသည္။ လူမ်ားစု ဗမာလူမ်ိဳးမ်ား လႊမ္းမိုးထားေသာ တပ္မေတာ္မွ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားက လႊတ္ေတာ္မ်ားထဲတြင္ ေလးပုံတစ္ပုံ ေနရာယူထားၿပီး ကာကြယ္ေရးဝန္ႀကီးဌာန၊ ျပည္ထဲေရးဝန္ႀကီးဌာနႏွင့္ နပ္စပ္ေရးရာဝန္ႀကီးဌာနမ်ားကိုလည္း တပ္မေတာ္မွ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားသည္။ ေနာက္ဆက္တြဲရလဒ္မွာ ေဒသတြင္းတြင္ လူမ်ားစုျဖစ္ေနလၽွင္ေတာင္မွ မိမိတို႔ဖက္မွ ရပ္တည္ေပးမည့္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းအေရအတြက္ လုံလုံေလာက္ေလာက္ မရရွိဘဲ ထိုေဒသခံျပည္သူလူထု၏အခြင့္အေရးမ်ား ဆုံးပါးျခင္းျဖစ္သည္။

ထင္ရွားေသာ သက္ေသသာဓက မ်ားစြာရွိပါသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ခန႔္မွန္းေၿခ လူဉီးေရ ၅၄ သန္း၏ သုံးပုံတစ္ပုံမွာ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုမ်ား ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ အထက္လႊတ္ေတာ္ (အမ်ိဳးသားလႊတ္ေတာ္) တြင္ အမတ္အေရအတြက္ ၂၂၄ ေယာက္အနက္ ၁၉ ေယာက္သာ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုပါတီမ်ားမွ ျဖစ္သည္။ ေအာက္လႊတ္ေတာ္ (ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္) တြင္ အမတ္ အေရအတြက္ ၄၄၀ ေယာက္အနက္ ၃၇ ေယာက္သာ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုပါတီမ်ားမွ ျဖစ္သည္။ အလားတူပင္ အနိုင္ရသူ အကုန္ယူ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မွာ “နိုင္ရာ အကုန္စားဉာည္” ကို ႀကီးထြားေစသည္။ ထိုဉာည္ေၾကာင့္ပင္ လြတ္လပ္ေရးရၿပီး နိုင္ငံေရးေခတ္တိုင္းတြင္ ဗမာမဟုတ္ေသာ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ား သည္ ပဋိပကၡ သံသရာႏွင့္ ခ်န္လွပ္ထားခံရျခင္းတို႔ကို အျမဲခံစားခဲ့ရသည္။ အေျဖကေတာ့ ရွင္းပါသည္၊ ေဆြးေႏြးေဝဖန္မႈ၊ အျပန္အလွန္နားလည္မႈ၊ အေလ်ာ့ေပးမႈ ႏွင့္ သင့္ေတာ္ေသာ ရလဒ္မ်ားကို လက္ခံမႈ တို႔ကို အားေပးသည့္ အခ်ိဳးက်ကိုယ္စားျပဳစနစ္ (proportional representation system) ကို က်င့္သုံးရန္ ျဖစ္သည္။ 

အားလုံးအခ်ိဳးက်ပါဝင္မႈ မရွိေသာနိုင္ငံေရးစနစ္ႏွင့္ အေလ်ာ့မေပးလိုမႈမ်ားမွာ လြန္ခဲ့သည့္ ႏွစ္ေပါင္း ၇၀ ေက်ာ္မွ ယေန႔အထိ အာဏာရပါတီတိုင္း၏ မူဝါဒသဖြယ္ ျဖစ္ေနသည္။ လူမ်ားစုျဖစ္ေသာ ဘယ္“အမ်ိဳးသား”ပါတီကမွ တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ားကို အေရးတယူ မလုပ္ခဲ့ေပ။ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံဉပေဒအရ စတိသေဘာေပးထားေသာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္မ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္လာသည့္ တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္လႊတ္ေတာ္မ်ားကို ၾကည့္လၽွင္ ထင္ရွားသည္။​ တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္လႊတ္ေတာ္အမတ္မ်ားသည္ မိမိတို႔ေဒသမ်ား၏ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္မ်ားကို ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ခြင့္ မရွိေခ်။ တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္လႊတ္ေတာ္မ်ားတြင္ တိုင္းရင္းသားအမတ္အမ်ားစု အနိုင္ရသည္ျဖစ္ေစ မရသည္ျဖစ္ေစ သက္ဆိုင္ရာဝန္ႀကီးခ်ဳပ္မ်ားကို ေနျပည္ေတာ္ရွိ အမ်ိဳးသားပါတီမ်ားမွ ေရြးခ်ယ္ခန႔္အပ္ျခင္း ျဖစ္သည္။ တိုင္းရင္းသားေဒသခံမ်ားအတြက္မူ ဤဉပေဒမွာ ပင္လုံကတိကဝတ္မ်ားျဖစ္ေသာ သာတူညီမၽွမႈႏွင့္ လက္တြဲေနထိုင္မႈတို႔ကို ပ်က္ျပားေစသည့္ လူမ်ားစုႀကီးစိုးမႈဝါဒ၏ ျပယုဂ္တစ္ခုပင္ ျဖစ္သည္။​

ယခုအခင္းအက်င္းအရ အမ်ိဳးသားပါတီႀကီးမ်ားသည္ တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္လႊတ္ေတာ္မ်ားထဲတြင္ သူတို႔ရရွိထားေသာ အမတ္ေနရာမ်ားကို ဖယ္ေပးလိုျခင္းမရွိ၊ တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္မ်ားကို တင္ေျမႇာက္သည့္စနစ္ကို ျပင္ဆင္လိုျခင္းမရွိသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ အမ်ိဳးသားနိုင္ငံေရးအဆင့္ ပါတီမ်ားအဖြဲ႕အစည္းမ်ားတြင္ အထက္မွေအာက္သို႔သာစီးဆင္းေသာစနစ္ ပ်ံ႕ႏွံ့စိမ့္ဝင္ေနသည္။ လႊတ္ေတာ္အမတ္မ်ားကို ေရြးခ်ယ္ရာတြင္ လုံေလာက္ေသာ အမ်ိဳးသမီးလႊတ္ေတာ္အမတ္ေလာင္းမ်ား အေရအတြက္ မေပးနိုင္ျခင္းမွာလည္း အားလုံးအခ်ိဳးက်ပါဝင္မႈမရွိျခင္း၏ ျပယုဂ္တစ္ခုပင္ ျဖစ္သည္။ ၂၀၂၀ ေရြးေကာက္ပြဲလႊတ္ေတာ္အမတ္ေလာင္းစာရင္းတြင္ အမ်ိဳးသမီး ၁၆ ရာႏႈန္းသာ ပါဝင္သည္။ ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္ အမ်ိဳးသမီးအမတ္ေလာင္း ၁၂ ရာႏႈန္းသာ ပါဝင္သည္။ “ေကာင္းကင္၏တဝက္ကို မေပးထားသူမ်ား”မွာ အမ်ိဳးသမီးမ်ား ျဖစ္ၾကသည္ ဟူေသာ အဆိုစကားႏွင့္ မိုးႏွင့္ေျမႀကီးလို ကြာေနသည္။ 

ဤခ်ိဳ႕ယြင္းမႈမ်ားကို ျပင္ဆင္နိုင္ရန္ အခ်ိဳးက်ကိုယ္စားျပဳစနစ္ကဲ့သို႔ အျခားစနစ္ေပါင္းမ်ားစြာ က်င့္သုံးနိုင္သည္။ ဉပမာ လူမ်ားစုအမ်ိဳးသားပါတီႏွင့္ တိုင္းရင္းသားပါတီငယ္မ်ားပူးေပါင္းၿပီး ညြန႔္ေပါင္းအစိုးရဖြဲ႕ျခင္းျဖင့္အမ်ိဳးသားျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးသို႔ ပထမေျခလွမ္း လွမ္းနိုင္သည္။ စစ္အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေသာကာလတြင္ပင္ အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္၊ ရွမ္းတိုင္းရင္းသားမ်ားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ႏွင့္ ရခိုဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ မဟာမိတ္ဖြဲ႕ျခင္းမ်ားရွိခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ၂၀၁၁ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလစတင္ကတည္းက လူမ်ားစုပါတီႀကီးမ်ား၏ အေနအထားကိုၾကည့္ရသည္မွာ ေရြးေကာက္ပြဲရလဒ္ကို အရင္ေစာင့္ၾကည့္ၿပီးမွ ပါတီငယ္မ်ားႏွင့္ မဟာမိတ္ဖြဲ႕သင့္ မဖြဲ႕သင့္၊ ဖြဲ႕သင့္လၽွင္ မည္သည့္အဖြဲ႕ႏွင့္ ပူးေပါင္းမည္ ကို ဆုံးျဖတ္ခ်င္ပုံရသည္။ တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ား ရာႏႈန္းျပည့္နီးပါး အနိုင္မရလၽွင္ သူတို႔၏ ေဒသတြင္းတြင္ သူတို႔ကိုယ္တိုင္အုပ္ခ်ဳပ္နိုင္ရန္ နိုင္ငံေရးအာဏာ ဘယ္ေတာ့မွ မရရွိနိုင္ေပ။

နိုဝင္ဘာေရြးေကာက္ပြဲ နီးကပ္လာသည့္တိုင္ နိုင္ငံေရးကိုယ္စားျပဳမႈ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္မ်ားကို ျပင္ဆင္ျခင္း မေတြ႕ရသည္မွာ ဝမ္းနည္းဖြယ္ ျဖစ္သည္။ လက္ရွိေရြးေကာက္ပြဲအခင္းအက်င္းတြင္ အမ်ိဳးသားပါတီႀကီးမ်ားကို အားသာေစေသာ အခ်က္အလက္မ်ားစြာရွိေနၿပီး ပါတီႀကီးမ်ားက ထိုအခ်က္အလက္မ်ားကို တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ားႏွင့္ ရင္ဆိုင္ရာတြင္ အကြက္က်က် အသုံးခ်ေနၾကသည္။ အဓိကအခ်က္သုံးခ်က္မွာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားသတ္မွတ္ျခင္း၊ ေနရပ္စြန႔္ခြာေရြ႕ေျပာင္းခံရျခင္းႏွင့္ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္မႈႏွင့္ တပ္မေတာ္ အခန္းက႑တို႔ပင္ ျဖစ္သည္။ 

ပထမဆုံးအခ်က္မွာ နိုင္ငံေရးအာဏာစုစည္းေနေသာ ျမန္မာျပည္အလယ္ပိုင္းေန လူမ်ိဳးႀကီးမ်ားမွ အစိုးရကိုထိန္းခ်ဳပ္ထားနိုင္ရန္ စီစဥ္ထားေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားသတ္မွတ္ျခင္းစနစ္ျဖစ္သည္။ မဲဆႏၵနယ္ေျမမ်ားမွာ ၿမိဳ႕နယ္မ်ားကို အေျခခံထားၿပီး တၿမိဳ႕နယ္ႏွင့္တၿမိဳ႕နယ္ မဲေပးနိုင္သူအေရအတြက္ ကြာဟမႈ မ်ားျပားသည္။ ဤအခ်က္ေၾကာင့္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးေပါင္းမ်ားစြာေနထိုင္ေသာ ၿမိဳ႕နယ္မ်ားတြင္ အမ်ိဳးသားပါတီႀကီးမ်ားက နိုင္ေျခပိုမ်ားလာသည္။​ ထိုနိုင္ေျခကို ေသခ်ာေစေသာ အခ်က္ေလးခ်က္မွာ “အနိုင္ရသူ အကုန္ယူ”စနစ္၊ ေဒသခံပါတီမ်ားၾကား “မဲကြဲမႈ”၊ ေသးငယ္ေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားႏွင့္ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း အေရအတြက္မ်ားျပားမႈ တို႔ျဖစ္သည္။ ဤအခ်က္မ်ားမွာ ျမန္မာျပည္၏ေရြးေကာက္ပြဲဒီမိုကေရစီစနစ္အတြက္ အဓိကစိုးရိမ္ရေသာအခ်က္မ်ား ျဖစ္သည္။ 

တိုင္းရင္းသားလူနည္းစုမ်ားကို ကိုယ္စားျပဳနိုင္မႈ နည္းပါးျခင္း ျဖစ္ေပၚေစျခင္း ဒုတိယအခ်က္မွာ မၿပီးဆုံးေသးေသာ ပဋိပကၡမ်ားႏွင့္ ေနရပ္စြန႔္ခြာေရြ႕ေျပာင္းခံရျခင္းႏွင့္ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္မႈတို႔ေၾကာင့္ တိုင္းျပည္၏ေဒသအမ်ားအျပားတြင္ လူဉီးေရေျပာင္းလဲမႈမ်ား ျဖစ္ေပၚေနျခင္းျဖစ္သည္။ ဉပမာ ကခ်င္၊ ကရင္၊ ရခိုင္ႏွင့္ ရွမ္းျပည္နယ္မ်ားရွိ  မဲဆႏၵနယ္အခ်ိဳ႕မွာ လုံျခဳံေရးေၾကာင့္ မဲေပးျခင္းကို ေရြ႕ဆိုင္းထားရသည္မ်ားရွိသည္။ တ႐ုတ္၊ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္၊ အိႏၵိယႏွင့္ ထိုင္းနယ္စပ္တေလၽွာက္တြင္လည္း ေနရပ္စြန႔္ခြာေရႊ႕ေျပာင္းခံရသူ လူဉီးေရ ၂ သန္းနီးပါး ရွိသည္။ သူတို႔အားလုံးသည္ တိုင္းရင္းသားလူနည္းစုအုပ္စုမ်ားမွ ျဖစ္သည္။ အိမ္နီးခ်င္းနိုင္ငံမ်ားတြင္လည္း ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္သူ ၄ သန္းနီးပါးခန႔္ ရွိရာ ထိုလူအမ်ားစုမွာလည္း တိုင္းရင္းသားလူနည္းစုအုပ္စုမ်ားမွ ျဖစ္သည္။ ထိုလူဉီးေရအားလုံးမွ လူတစ္သိန္းေက်ာ္ေလာက္သာ မဲေပးနိုင္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ 

ျပည္ပေရာက္ လူနည္းစုတိုင္းရင္းသားမ်ား ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ မပါဝင္နိုင္ျခင္းမွာ ေရြးေကာက္ပြဲရလဒ္ကို ေျပာင္းလဲေစသည့္ တခုတည္းေသာအခ်က္မဟုတ္ပါ။ စစ္ပြဲပဋိပကၡမ်ား ဆက္လက္ ျဖစ္ပြားေနသည္ႏွင့္အမၽွ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္မႈမ်ား အျမဲျဖစ္ပြားေနၾကသည္။ ေရႊ႕ေျပာင္းသြားသူမ်ား၏ေနရာတြင္ ျမန္မာျပည္၏အျခားေဒသမွ လူမ်ားက ဝင္ေရာက္ေနထိုင္ၾကၿပီး ေနာက္ေရာက္သူတို႔မွာ မဲေပးခြင့္ရၾကသည္။ ဤအေျခအေနမ်ိဳးကို အစိုးရက အားေပးေနပုံရသည္။ ယခင္ကဆိုလၽွင္ မဲေပးခြင့္ရရန္ လက္ရွိေနရပ္လိပ္စာတြင္ အနည္းဆုံး ၆ လ (ရက္ေပါင္း ၁၈၀) ေနထိုင္ၿပီးသူ ျဖစ္ရမည္။ ယခုအစိုးရလက္ထက္တြင္မူ လက္ရွိေနရပ္လိပ္စာတြင္ အနည္းဆုံး ၃ လ (ရက္ေပါင္း ၉၀) ေနထိုင္ၿပီးသူတိုင္း မဲေပးခြင့္ရွိသည္။

ေနရပ္စြန႔္ခြာေရႊ႕ေျပာင္းခံရျခင္းႏွင့္ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္မႈ ျဖစ္စဥ္မ်ားသည္ ေဒသခံျပည္သူမ်ားအား စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကျဖစ္ေစသည္မွာ အံ့ၾသစရာမဟုတ္ပါ။ “ယာယီေနၾကသူ”ေတြလို႔ ေဒသခံေတြ ေခၚတဲ့ လူသစ္ေတြဟာ ေဒသခံနိုင္ငံေရးပါတီေတြႏွင့္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းေတြကို သိဖို႔ေနေနသာသာ ေဒသအေျခအေန၊ ေဒသခံျပည္သူေတြႏွင့္ေဒသခံရပ္ေက်းအဖြဲ႕မ်ား၏ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို သိမည္မဟုတ္ပါ။ စစ္ပြဲပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ပြားဆဲ တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ားမွာ ဤျပႆနာ ပိုဆိုးသည္။ ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္ တ႐ုတ္ႏွင့္ဆက္စပ္ေနသည့္ လုပ္ငန္းမ်ားျဖစ္ေသာ ေက်ာက္စိမ္းလုပ္ငန္း၊ တစ္ရႉးငွက္ေပ်ာစိုက္လုပ္ငန္းမ်ားတြင္ လုပ္ကိုင္ရန္ သိန္းႏွင့္ခ်ီေသာ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္သူမ်ား ေနရာအႏွံ့တြင္ ရွိေနပါသည္။ သူတို႔ထဲက တခ်ိဳ႕မွာ နိုင္ငံေရးပင္ လုပ္ေနၾကၿပီ။ သို႔ရာတြင္ ယခုအခ်ိန္မွာ နိုင္ငံေတာ္အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလ အေရးႀကီးခ်ိန္ျဖစ္သျဖင့္ ေဒသခံျပည္သူမ်ား၏ အက်ိဳးစီးပြားကို လႊတ္ေတာ္ထဲတြင္ ဘယ္သူေတြ ကိုယ္စားျပဳသင့္ပါသလဲဟု ေမးျမန္းရမည္ျဖစ္သည္။ 

တိုင္းရင္းသားမ်ား လႊတ္ေတာ္ထဲတြင္ လုံေလာက္ေသာကိုယ္စားျပဳမႈ မရရွိျခင္း၏ တတိယအေၾကာင္းရင္းမွာ တပ္မေတာ္ပင္ ျဖစ္သည္။ တပ္မေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ ၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ လႊတ္ေတာ္ထဲတြင္ ရွိသည့္အျပင္ တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ားတြင္ သူတို႔၏ ၾသဇာအာဏာကို တျခားနည္းမ်ားႏွင့္ က်ားကန္ထားပါေသးသည္။ အဆိုပါနည္းမ်ားထဲမွ ႏွစ္ခ်က္မွာ တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ားတြင္ စစ္မႈထမ္းေဟာင္းမ်ားကို “ျပန္လည္ေနရာခ်ထားျခင္း” ႏွင့္ ျပည္သူ႔စစ္အဖြဲ႕မ်ား ဖြဲ႕စည္းျခင္း ျဖစ္သည္။ 

စစ္မႈထမ္းေဟာင္းမ်ားကို တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ားမွာ ျပန္လည္ေနရာခ်ထားေပးေသာ ေပၚလစီကို ၁၉၅၀ ႏွစ္မ်ားထဲမွာ စတင္အႀကံျပဳခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္မ်ားတြင္ ဖြဲ႕စည္းခဲ့ေသာ (ျပည္ခိုင္ၿဖိဳးပါတီျဖစ္လာမည့္)ျပည္ေထာင္စုႀကံ့ခိုင္ေရးႏွင့္ဖြံ့ၿဖိဳးေရးအဖြဲ႕ေခတ္တြင္ ထိုေပၚလစီကို တပ္မေတာ္၏ကယ္ဆယ္ေရးႏွင့္ျပန္လည္ေနရာခ်ထားေရးဉီးစီးဌာနက ထိထိေရာက္ေရာက္ စတင္အေကာင္အထည္ေဖာ္ခဲ့သည္။ တပ္မေတာ္သမိုင္းျပတိုက္တြင္ အၿငိမ္းစားစစ္မႈထမ္းေဟာင္းမ်ားႏွင့္ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရစစ္မႈထမ္းမ်ားအား ျပန္လည္ေနရာခ်ထားေပးေသာ ေျမပုံႀကီးတစ္ခုကိုပင္ ျပသထားပါသည္။ ျပန္လည္ေနရာခ်ထားမႈအားလုံးလိုလိုမွာ တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ား၏ အစြန္အဖ်ားေနရာမ်ားတြင္ ျဖစ္သည္။ ကခ်င္ျပည္နယ္၏ ေဝးေခါင္လွေသာ ဆြမ္ပရာဘြမ္ လိုေနရာမ်ိဳးမွာပင္ စစ္မႈထမ္းေဟာင္းမ်ား ဝင္ေရာက္အေျခခ်ေနထိုင္ေနၾကၿပီ ျဖစ္သည္။ 

ေနာက္ေရာက္လာေသာသူမ်ားမွာ ေဒသခံမ်ားမဟုတ္ၾကပါ။ ထိုလူအမ်ားစုကို ျမန္မာျပည္အႏွံ့မွ စည္း႐ုံးေခၚေဆာင္လာခဲ့ၾကၿပီး အၿငိမ္းစားယူသူအမ်ားစုမွာ ေနာက္ဆုံးတာဝန္က်ရာေနရာမ်ားတြင္ အေျခခ်ေလ့ရွိတတ္ၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ သူတို႔ဘယ္သူ႔ကိုမဲေပးမွာလဲဟု ေဒသခံမ်ားက ေမးစရာျဖစ္သည္။ တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ားကို သူတို႔ မဲေပးဖို႔အလားအလာ နည္းသည္။ အဆိုပါအၿငိမ္းစားလူႀကီးမ်ားမွာ ေက်းရြာ၊ ရပ္ကြက္လူႀကီးမ်ား ျဖစ္လာေလ့ရွိၿပီး သူတို႔ႏွင့္စစ္တပ္အၾကား ဆက္ဆံေရးအားေကာင္းလာသည္ႏွင့္အမၽွ ေဒသခံမ်ား ပိုမိုအားနည္းလာသည္။ ထို႔အျပင္ အဆိုပါလူႀကီးမ်ားမွာ အမ်ိဳးသားမ်ားသာ ျဖစ္ၾကသည္။ 

“ျပည္သူ႔စစ္” အဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ နယ္ျခားေစာင့္တပ္မ်ား ဖြဲ႕စည္းျခင္းျဖင့္လည္း တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ားတြင္ တပ္မေတာ္က နိုင္ငံေရးလႊမ္းမိုးမႈရွိေအာင္ ႀကိဳးစားေနသည္။ တပ္မေတာ္မွစစ္မႈထမ္းမ်ား၊ သူတို႔၏မိသားစုမ်ားႏွင့္ စစ္မႈထမ္းေဟာင္းမ်ားမွာ ၂၀၁၀၊ ၂၀၁၅ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ ျပည္ခိုင္ၿဖိဳးပါတီကို မဲေပးခဲ့ၾကသည္။ တခ်ိဳ႕ေဒသမ်ားတြင္ ျပည္သူ႔စစ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားမွာ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ား လုပ္လာၾကသည္။ ထိုကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားမွာ တပ္မေတာ္၏ အရိပ္အာဝါသေအာက္တြင္ ရွိေသာေၾကာင့္ တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ားရွိ တပ္မေတာ္၏ အာဏာႏွင့္အခြင့္အေရးမွာ  သူတို႔ ၂၅ ရာႏႈန္းယူထားေသာ လႊတ္ေတာ္ထဲမွာထက္ သို႔မဟုတ္ ျပည္ခိုင္ၿဖိဳးပါတီက ေၾကာေထာက္ေနာက္ခံေပးမႈထက္ သိသိသာသာ ပိုမ်ားသည္။ 

ဤကဲ့သို႔ ပူးေပါင္းမႈမ်ားမွာ နိုင္ငံေရးမၽွေျခကို ယိမ္းယိုင္ေစသည္။ ၂၀၁၅ ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ ရွမ္းျပည္နယ္တြင္ ခုံေနရာအမ်ားဆုံးရရွိခဲ့ေသာပါတီမွာ ရွမ္းအမ်ိဳးသားမ်ားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္၊ အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္တို႔ မဟုတ္ဘဲ ကြတ္ခိုင္၊ ေကာင္းခ၊ မန္ပန္း၊ ပန္းေဆး ႏွင့္ တာမိုးညဲ ျပည္သူ႔စစ္အ မ်ား၏ေထာက္ခံမႈကို ရခဲ့ေသာ ျပည္ခိုင္ၿဖိဳးပါတီ ျဖစ္သည္။ အေပၚယံအားျဖင့္ ၾကည့္လၽွင္ ျပည္သူ႔စစ္အဖြဲ႕မ်ားကို ေဒသခံကိုယ္စားလွယ္မ်ားက ဉီးေဆာင္သည္ဟု ထင္ရမည္။ သို႔ေသာ္လည္း ျပည္သူ႔စစ္အဖြဲ႕ဝင္မ်ားမွာ အထက္အရာရွိမ်ားကို ေၾကာက္ရၿပီး၊ ျပည္သူမ်ားကို တာဝန္ခံမႈနည္းပါးေသာ ပါတီမ်ားကို ကိုယ္စားျပဳၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ Alex De Waal ေျပာသည့္အတိုင္း ဒီမိုကေရစီျဖစ္ထြန္းမႈ၊ “အေပးအယူျဖစ္စဥ္ကို တည္တံ့ေအာင္ႀကိဳးပမ္းမႈ” မ်ားျဖင့္ နိုင္ငံေတာ္ကို တည္ေဆာက္မည့္အစား “အဖအေမြနိုင္ငံေရး (patrimonial politics)”* ပုံစံျဖင့္ တည္ေဆာက္ေနသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ဤအခ်က္မ်ားမွာ နိုင္ငံတဝွမ္းမွ တိုင္းရင္းသားမ်ားအားလုံး ယေန႔ရင္ဆိုင္ေနရေသာအခ်က္မ်ား ျဖစ္သည္။ 

လက္ရွိ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ေအာက္တြင္ နိုင္ငံေရးကိုယ္စားျပဳမႈ မညီမၽွမႈမ်ားကို ျပင္ဆင္နိုင္မည္လားဆိုသည္မွာ သံသယဝင္စရာျဖစ္သည္။ ပဋိပကၡ၊ ေနရပ္စြန႔္ခြာေရႊ႕ေျပာင္းခံရျခင္းႏွင့္ ျပန္လည္ေခါင္းေထာင္ထလာေသာ ကိုဗစ္-၁၉၏ၿခိမ္းေျခာက္မႈမွာ တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ား၏မဲဆြယ္မႈမ်ားအေပၚ ဂယရိုက္လၽွက္ ရွိသည္။​ ဤအေျခအေနမ်ားၾကား လႈပ္ရွားရေသာ တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ားမွာ ထိထိေရာက္ေရာက္မဲမဆြယ္နိုင္ၾကေပ။ အင္တာနက္မွာ မဲဆြယ္မႈမ်ား ပိုမိုက်ယ္ျပန႔္လာသည္ႏွင့္အမၽွ အင္အားႀကီးမားေသာ အမ်ိဳးသားပါတီႀကီးမ်ားမွာ ပိုအားသာလာၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ ယခုကဲ့သို႔ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ကို ေဝဖန္ျခင္း၊ ျပန္လည္သုံးသပ္ျခင္းမွာ အခ်ည္းအႏွီးမျဖစ္သင့္ေခ်။  ကၽြန္မတို႔နိုင္ငံတြင္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး ရရွိရန္တာဝန္မွာ အသြင္ကြဲျပားေသာ နိုင္ငံေရးႏွင့္ ရပ္ေက်းအဖြဲ႕အစည္းအားလုံးမွ လူတိုင္း၏တာဝန္ ျဖစ္သည္။

နိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈ လုပ္ေဆာင္ရန္လိုအပ္ခ်က္မွာ အေရးႀကီးဆုံးျဖစ္သည္။ ျမန္မာျပည္သည္ ေၾကကြဲဖြယ္ေကာင္းေသာ တိုင္းရင္းသားပဋိပကၡသံသရာမွ လြန္ေျမာက္ၿပီး “ျပည္ေထာင္စု” အျဖစ္ ရပ္တည္လိုပါက ျပည္သူျပည္သားအားလုံးမွာ မိမိတို႔၏စိုးရိမ္ပူပန္မႈမ်ားႏွင့္ လိုအပ္ခ်က္မ်ားကိုသာမက နိုင္ငံေရး၊ လူမႈေရး၊ စီးပြားေရးႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈက႑တိုင္းတြင္ မိမိတို႔ကိုယ္တိုင္ ကိုယ္စားျပဳနိုင္ရမည္ ျဖစ္သည္။ တန္းတူညီမၽွမႈရွိေသာ တိုင္းျပည္၏ေနရာတိုင္းကို သက္ေရာက္မႈရွိေသာ “ျပည္ေထာင္စု” ျဖစ္ေပၚလာပါမွ လူတိုင္းမိမိကိုယ္ကို ကိုယ္စားျပဳနိုင္မည္ျဖစ္သည္။ နိုင္ငံေရးေျပာင္းလဲမႈ မျဖစ္သ၍ လူမ်ားစုဗမာလူမ်ိဳးစုကသာ အေပၚယံ ေျပာင္းလဲမႈ လုပ္ခြင့္ရၾကမွာ ျဖစ္ၿပီး ထိုေျပာင္းလဲမႈမ်ားမွာလည္း တိုင္းရင္းသားလူနည္းစုမ်ား၏ အေရးပါေသာ လိုအပ္ခ်က္မ်ားကို ျဖည့္တင္းေပးလိမ့္မည္ မဟုတ္ပါ။ အေျခခံအက်ဆုံး အခ်က္မွာ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းမ်ားထဲတြင္ႏွင့္ လႊတ္ေတာ္ထဲတြင္သာမက အမ်ိဳးသားအေဆာက္အအုံမ်ားႏွင့္ အမ်ိဳးသားနိုင္ငံေရးတို႔တြင္ တိုင္းရင္းသားအားလုံးပါဝင္ကိုယ္စားျပဳနိုင္ေရး ျဖစ္သည္။ ထိုအခ်က္ကို မျဖည့္စည္းလၽွင္ ေရွ႕ဆက္သြားဖို႔ ခက္ပါလိမ့္မည္။

ဒုတိယအခ်က္မွာ ကၽြန္မတို႔ကခ်င္လူမ်ိဳးမ်ားအပါအဝင္ တိုင္းရင္းသားအားလုံးအနာဂတ္စိန္ေခၚမႈမ်ားကို ရင္ဆိုင္ရာတြင္ အေမၽွာ္အျမင္ရွိရန္ျဖစ္သည္။ တိုင္းရင္းသားလူနည္းစုမ်ားကို ခ်န္လွပ္ထားခံရေသာ အတိတ္က အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲမ်ားမွ ကၽြန္မတို႔ သင္ခန္းစာယူရမည္။ နာမည္ျဖင့္ မဲဆြယ္ျခင္း၊ ငါးပြက္ရာ ငါးစားခ်ျခင္းတို႔မွာ လူထုအၾကား တာသြားလွသည္။ “ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို သိဖို႔မလို ပါတီကိုသာ မဲေပးၾက” ဟူေသာ အမ်ိဳးသားပါတီတစ္ခ်ိဳ႕၏မဲဆြယ္ပုံမ်ားမွာ ထိေရာက္လွသည္။ ဤတစ္ႀကိမ္တြင္လည္း ကိုဗစ္-၁၉ႏွင့္ အျခားအကန႔္အသတ္မ်ားၾကားတြင္ အမ်ိဳးသားပါတီႀကီးမ်ားက သူတို႔ရရွိၿပီးသား အထူးအခြင့္အေရးမ်ားကို အသုံးခ်ၿပီး လႊမ္းမိုးေနရာယူနိုင္ေခ်ရွိသည္။​

အထက္ေဖာ္ျပပါအေၾကာင္းအရာမ်ားမွာ နိုင္ငံသားရပိုင္ခြင့္လႈပ္ရွားမႈမ်ားႏွင့္ရင္းႏွီးေသာ သင္ခန္းစာမ်ား ျဖစ္သည္။ ဒီမိုကေရစီစနစ္ဆိုသည္မွာ ပုံမွန္ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပေန႐ုံႏွင့္ မၿပီးပါ။ ေရြးေကာက္ပြဲကဲ့သို႔ တရားဝင္နိုင္ငံေရးအေဆာက္အအုံမ်ားရွိေန႐ုံႏွင့္ လုံေလာက္သည္ဟု မယူဆနိုင္ပါ။ နိုင္ငံေရးပါတီမ်ား၊ အစိုးရမဟုတ္ေသာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ ပညာရွင္မ်ား၊ လူငယ္အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ အမ်ိဳးသမီးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား အစရွိသည့္ လူ႔အဖြဲ႕အစည္း၏အဆင့္တိုင္းတြင္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား လုပ္ေဆာင္ရန္လိုအပ္သည္။ ေျပာင္းလဲမႈမ်ားကို အေျခခံရပ္ေက်းအဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ စတင္ တည္ေဆာက္ၾကရမည္။ 

လက္ရွိေရြးေကာက္ပြဲစနစ္က ကၽြန္မတို႔ကို ဘာအက်ိဳးမွမျပဳဘူးဆိုတာ အားလုံးက လက္ခံၾကပါလိမ့္မည္။ တန္းတူညီမၽွရွိမႈႏွင့္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးရရွိရန္ ကိုယ္စားလွယ္စနစ္ျဖင့္ ကၽြန္မတို႔ႀကိဳးစားရာမွာ ကစားကြင္းတစ္ဖက္ေစာင္းနင္းျဖစ္ေနသည္။​ တန္းတူညီမၽွမႈကင္းမဲ့ေသာ သမုဒၵရာႀကီး၏အလယ္တြင္ ကၽြန္မတို႔ ဒီအတိုင္း ရပ္ၾကည့္မေနသင့္ေပ။ လူမႈတရားမၽွတမႈအတြက္ ႀကိဳးစားရာတြင္ ဖိႏွိပ္ခံထားရသူမ်ားဘက္မွ ရပ္တည္ရမည္။ “စနစ္က ငါတို႔ကို ဖန္တီးတာ မဟုတ္၊ ငါတို႔က စနစ္ကို ဖန္တီးတာ” ဆိုေသာ Haruki Murakami ၏စကားကို အျမဲၾကားေနဖို႔လိုသည္။ ၂၀၂၀  အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲမ်ားေၾကာင့္ လက္ရွိနိုင္ငံေရးစနစ္၏ခၽြတ္ယြင္းခ်က္မ်ားကို ပိုျမင္လာၿပီး ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးအရွိန္အဟုန္မ်ား ျပန္လည္ျမင့္တက္လာလိမ့္မည္ဟု ေမၽွာ္လင့္မိပါသည္။

ေဒၚလဖိုင္ဆိုင္းေရာ္သည္ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ေရမြန္မက္ေဆးေဆးဆုရွင္ ျဖစ္ၿပီး ေမတၱာဖြံ့ၿဖိဳးေရးေဖာင္ေဒးရွင္းႏွင့္ ဧရာဝတီ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္း တို႔ကို ထူေထာင္သူျဖစ္သည္။ သူမသည္ ၂၀၁၆၊ ၂၀၁၇၊ ၂၀၁၈ ႏွစ္မ်ားတြင္ ၂၁ ရာစု ပင္လုံညီလာခံကို တက္ေရာက္ခဲ့သူ ကိုယ္စားလွယ္ တစ္ဦးလည္းျဖစ္သည္။

*Patrick Meehan ၏ ''Drugs, insurgency and state-building in Burma: Why the drugs trade is central to Burma's changing political order (မူးယစ္ေဆးဝါး ကူးသန္းေရာင္းဝယ္မႈ၊ ပုံကန္မႈႏွင့္ နိုင္ငံေတာ္ တည္ေဆာက္ေရး - ျမန္မာ့ နိုင္ငံေရးအေျပာင္းအလဲတြင္ မူးယစ္ေဆးဝါးက အခရာက်ပုံ)''၊ Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 42.3, October 2011, p.379.